Sejarah perkembangan ilmu usul al-Fiqh.
Ilmu usul al-Fiqh merupakan ilmu yang paling penting dalam proses pembinaan hukum al-Fiqh. Pengetahuan yang luas dalam ilmu usul al-Fiqh merupakan salah satu syarat utama seseorang mujtahid. Ilmu usul al-Fiqh telah mengalami perkembangan sejak zaman Rasulullah S.A.W. sehingga zaman terkini.
i- Zaman Rasulullah S.A.W. dan zaman sahabat.
Pada zaman Rasulullah S.A.W., tidak terdapat dasar asas atau kaedah-kaedah umum yang dibentuk untuk mengistinbatkan hukum. Ini disebabkan sumber utama kepada perundangan Islam pada zaman ini adalah wahyu, iaitu al-Qur’an dan as-Sunnah. Segala bentuk ijtihad dan hukum yang dikeluarkan daripada sumber lain selain daripada wahyu tidak boleh dianggap hukum dalam perundangan Islam, kecuali hukum tersebut diakui benar dan tepat oleh Rasulullah S.A.W..
Setelah Rasulullah S.A.W. wafat, tugas melaksanakan ijtihad dan mengeluarkan hukum telah dilakukan oleh beberapa orang mujtahidin dari kalangan sahabat. Mereka melakukan ijtihad dalam perkara-perkara yang tidak dijelaskan kedudukan hukumnya oleh al-Qur’an dan as-Sunnah. Para sahabat R.A. tidak banyak mengalami masalah dalam melaksanakan tanggungjawab ini, kerana mereka merupakan kelompok dan jenerasi yang terdekat kepada Rasulullah S.A.W.. Mereka juga merupakan murid kepada Rasulullah S.A.W. dan mempelajari hukum-hukum syarak daripada Rasulullah S.A.W. sendiri.
ii- Zaman at-Tabi’en.
Pada zaman at-Tabi’en, penyebaran agama Islam mula berkembang dan tersebar keluar daripada semenanjung tanah Arab. Penyebaran ajaran Islam meliputi bandar-bandar besar diluar semenanjung tanah Arab seperti kota Damsyik, Baghdad dan Basrah. Perkembangan ini telah menimbulkan suatu fenomena dan perkembangan baru dalam pelaksanaan pengeluaran hukum syarak. Para zaman ini bermulanya perbezaan pendapat dikalangan mujtahidin dalam menentukan sumber dan kaedah-kaedah umum yang digunakan bagi mengistinbatkan hukum dalam perundangan Islam. Perbezaan pendapat ini timbul disebabkan persekitaran yang berbeza dan tahap ilmu yang dimiliki oleh para mujtahidin.
Pada zaman ini juga, terdapat dua aliran utama dalam menentukan metod asas pembinaan hukum dalam perundangan Islam. Dua aliran utama tersebut adalah :
i- Aliran madrasah ahli al-Hadith.
Aliran ini diasaskan oleh para mujtahidin di Madinah.
ii- Aliran madrasah ahli ar-Ra’yi.
Aliran ini diasaskan oleh para mujtahidin di Iraq.
Perbezaan yang terdapat di antara dua aliran ini sedikit sebanyak telah memberi kesan ke atas pembinaan hukum dalam perundangan Islam. Misalnya, para fuqaha daripada negeri Iraq lebih cenderung untuk memilih al-Qiyas dan al-Maslahah sebagai hujah,apabila tidak terdapat nas syarak atau al-Ijmak. Sementara para fuqaha Madinah lebih cenderung kepada hadith-hadith atau fatwa-fatwa sahabat R.A. sebagai hujah, mereka apabila tidak terdapat nas atau al-Ijmak.
Sungguhpun para fuqaha mempunyai metodologi dan kaedah tersendiri dalam menentukan sumber hukum dalam perundangan Islam. Namun mereka tidak mengumpulkan atau menyusun dasar-dasar yang dibina tersebut secara sistemetik. Kegagalan ini menyebabkan metodologi dan kaedah yang mereka gunakan tidak dapat dijadikan sebagai asas kepada para fuqaha selepas mereka.
iii- Zaman Imam-Imam Mujtahidin.
Pada kurun kedua hijrah, perkembangan pesat yang mengkagumkan dalam pelbagai bidang ilmu-ilmu Islam. Perkembangan yang mengkagumkan ini telah dihiasi dengan kelahiran tokoh-tokoh ilmuan dan cendikiawan Islam yang unggul, seperti Imam Abu Hanifah, Muhammad bin Hassan, Imam Abu Yusof, Imam Malik bin Anas, Imam Muhammad Idris as-Syafi’e dan Imam Ahmad Ibnu al-Hambal.
Para ilmuan ini telah berusaha bersungguh-sungguh untuk menyusun dan membuat penyelidikan terhadap sistem perundangan Islam dengan cara yang lebih teratur dan sistemetik. Mereka juga telah melakukan ijtihad bagi mengeluarkan hukum dalam pelbagai masalah dan perkara yang belum diketahui kedudukan hukumnya sebelum ini. Semua hukum dan fatwa yang telah mereka ijtihadkan ini, telah dikumpulkan dan disusun secara sistemetik oleh mereka sendiri atau murid-murid mereka.
Para mujtahidin juga telah mengariskan dasar dan kaedah perlaksanaan ijtihad dan cara megistinbat hukum syarak daripada nas atau dalil. Kaedah-kaedah ini telah dijadikan sebagai dasar dan panduan khusus kepada mereka dan murid-murid yang mengikuti mereka.
Kadang-kadang terdapat perbezaan dari segi dasar dan kaedah yang digariskan oleh seorang mujtahid dengan mujtahid lain. Namun perbezaan tersebut bukan merupakan suatu perbezaan yang besar yang boleh menggugat asas perundangan Islam. Bahkan perbezaan tersebut boleh dianggap perbezaan yang bersifat juzi’e atau furu’. Misalnya, Imam Abu Hanifah lebih suka memilih untuk beramal dengan fatwa sahabat, walaupun fatwa yang dikeluarkan tersebut tidak disepakati penerimaannya di kalangan para sahabat sendiri. Sementara Imam Malik telah meletakan amalan ahli Madinah sebagai salah satu daripada sumber perundangan Islam.
Imam Syafi’e dan ilmu usul al-Fiqh.
Imam Muhammad bin Idris as-Syafi’e merupakan salah seorang daripada mujtahidin yang dikenal pasti sebagai seorang mujtahid telah berusaha secara bersungguh-sungguh untuk menyusun dan membukukan ilmu usul al-Fiqh. Usaha beliau tersebut telah menghasilkan kejayaan apabila beliau berjaya menyusun dan mengarang sebuah kitab ilmu usul al-Fiqh. Kitab ini dinamakan ar-Risalah (الرسالة).
Kitab Ar-Risalah telah diiktiraf sebagai sebuah kitab ilmu usul al-fiqh yang terawal yang dikarangan dalam sejarah ilmu-ilmu Islam. Kitab ini mengandungi dasar-dasar asas dalam pelaksanaan ijtihad menistinbat hukum-hukum syarak dalam perundangan Islam.
Antara kandungan yang terdapat kitab ar-Risalah adalah :
i- Mengemukakan kaedah-kaedah umum bagi perlaksanaan ijtihad dan metod mengistibatkan hukum yang telah digunakan oleh para sahabat dan ulamak-ulamak terdahulu.
ii- Mengemukakan perbezaan pendapat di kalangan mujtahidin dalam satu-satu masalah dan cara mengeluarkan hukum syarak yang telah dipraktikkan oleh para ulamak. Beliau juga telah membuat kajian dan perbandingan ke atas setiap pendapat yang dikemukakan oleh para ulamak dan memilih pendapat yang paling rajih dan tepat untuk diamalkan.
iii- Mengemukakan kaedah-kaedah umum dan dasar-dasar asas untuk digunakan dalam pembinaan hukum syarak. Kaedah-kaedah akan digunakan sebagai panduan dan asas kepada beliau dan pengikut-pengikut beliau semasa melaksanakan ijtihad.
Selain daripada kitab ar-Risalah, Imam Syafi’e juga telah mengarang beberapa buah kitab dan risalah mengenai ilmu usul al-Fiqh.
Antara kitab dan risalah tersebut adalah ;
i- Kitab “ إبطال الإستحسان “ (Membatalkan hujah al-Istihsan).
ii- Kitab “ جماع العلم “ (Kumpulan ilmu).
Selain daripada Imam Syafi’e, penyusunan dan pembukuan ilmu usul al-Fiqh juga dilakukan oleh para ulamak dan fuqaha lain. Semua karangan ilmiah ini telah dijadikan rujukan dan panduan yang amat berharga kepada para ulamak selepas mereka.
Metodologi penyusunan kitab-kitab ilmu usul al-Fiqh.
Perkembangan pesat dalam proses penulisan dan kajian ilmu usul al-Fiqh telah melahirkan beberapa mazhab dan aliran. Setiap mazhab dan aliran tersebut mempunyai tariqah dan kaedah pembinaan hukumn yang berbeza. Antara tariqah dan metodologi yang terdapat dalam pembicangan tersebut adalah :
1- Tariqah al-Mutakalimin.
Tariqah ini juga menjadi pegangan kepada sebahagian besar daripada ulamak al-Mutakalimin. Para ulamak aliran al-Mutakalimin sering mengunakan hukum logik (ilmu mantiq) dan akal asas kepada kepada kaedah pembinaan hukum al-Fiqh. Kaedah-kaedah usul al-Fiqh yang dibentuk bukan hanya tertumpu kepada kaedah-kaedah asas yang terdapat dalam ilmu usul al-Fiqh, bahkan meliputi kaedah-kaedah yang berkait ilmu-ilmu bahasa Arab dan ilmu-ilmu falasafah.
Antara para ulamak dan karangan-karangan yang telah dihasilkan daripada kelompok tariqah al-Mutakalimin adalah :
i- Abu Husain Muhammad bin Ali al-Basri (meninggal pada tahun 463 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mu’tamad (المعتمد).
ii- Imam Al-Haramaini (meninggal pada tahun 487 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Burhan (البرهان).
iii- Imam Al-Ghazali (meninggal pada tahun 505 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mustasfa (المستصفى).
iv- Imam Fakhruddin ar-Razi (meninggal pada tahun 606 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mahsul (المحصول).
v- Imam Al-Amidi (meninggal pada tahun 631 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Ihkam fi usuli al-Ahkam (الأحكام في أصول الأحكام).
vi- Imam Ibnu al-Hajib (meninggal pada tahun 646 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mukhtasar (المختصر).
vii- Imam Al-Baidhawi (meninggal pada tahun 685 H). Beliau adalah pengarang kitab Minhaju wusul ila ilmi al-Usul (منهاج وصول الى علم الأصول).
2- Tariqah Hanafiah.
Tariqah Hanafiah merupakan suatu tariqah yang dipelupori oleh ulamak-ulamak mazhab Hanafi. Pembentukan kaedah usuliyyah yang menjadi asas kepada tariqah ini terbentuk hasil daripada kajian yang dilakukan ke atas hukum-hukum furu’ yang telah dikeluarkan oleh imam-imam mujtahid dari kalangan mazhab mereka. Ini bermakna, sumber atau rujukan asas kepada pembentukan kaedah-kaedah usuliyyah adalah hukum-hukum furu’ yang dikeluarkan oleh imam-imam mujtahidin. Proses pembentukan kaedah-kaedah usuliyyah daripada hukum-hukum furu’ terpaksa dilakukan kerana para imam-imam mujtahidin mazhab Hanafi tidak membukukan kaedah-kaedah usuliyyah yang mereka gunakan semasa melaksanakan ijtihad.
Kaedah-kaedah usuliyyah yang dihasilkan ini telah disusun secara sistemetik dan dijadikan sebagai dasar asas kepada proses ijtihad dalam mazhab Hanafi. Mereka juga berusaha bagi mempastikan kaedah-kaedah usuliyyah ini digunakan dengan sempurna dan teratur semasa melaksanakan ijtihad.
Tariqah ini lebih terbatas jika dibandingkan dengan tariqah al-Mutakalimin. Dimana tariqah al-Mutakalimin telah menjadikan kaedah-kaedah usuliyyah yang dibentuk, sebagai suatu asas kepada para mujtahidin untuk melaksanakan ijtihad. Sedangkan kaedah-kaedah usuliyyah yang terdapat dalam tariqah ini terbentuk hasil daripada hukum-hukum furu’ yang dikeluarkan oleh imam-imam mujtahidin mereka. Disamping itu mereka juga menjadikan kaedah-kaedah usuliyyah ini sebagai asas untuk menyokong dan mempertahankan pendapat yang telah dikeluarkan oleh mazhab mereka.
Walaupun tariqah ini hanya terbatas kepada kelompok ulamak daripada mazhab Hanafi, namun tariqah ini telah meninggalkan kesan yang besar kepada perkembangan ilmu fiqh dan perundangan Islam.
Antara ulamak dan karangan yang telah dihasilkan oleh aliran tariqah Hanafiah adalah:
i- Imam Abu Hassan al-Karkhi (meninggal pada tahun 340 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Usul (الأصول).
ii- Imam Abu Bakar al-Razi yang lebih dikenali sebagai al-Jisas (meninggal pada tahun 380 H). Beliau adalah pengarang kepada kitab al-Usul (الأصول).
iii- Imam Abu Zaid ad-Dabusi (meninggal pada tahun 430 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Usul (الأصول).
iv- Imam Abi Bakar al-Sarkhi (meninggal pada tahun 482 H). Beliau adalah pengarang kitab kitab Tamhid al-Fusul fi al-Usul (تمهيد الفصول في الأصول).
Ilmu usul al-Fiqh merupakan ilmu yang paling penting dalam proses pembinaan hukum al-Fiqh. Pengetahuan yang luas dalam ilmu usul al-Fiqh merupakan salah satu syarat utama seseorang mujtahid. Ilmu usul al-Fiqh telah mengalami perkembangan sejak zaman Rasulullah S.A.W. sehingga zaman terkini.
i- Zaman Rasulullah S.A.W. dan zaman sahabat.
Pada zaman Rasulullah S.A.W., tidak terdapat dasar asas atau kaedah-kaedah umum yang dibentuk untuk mengistinbatkan hukum. Ini disebabkan sumber utama kepada perundangan Islam pada zaman ini adalah wahyu, iaitu al-Qur’an dan as-Sunnah. Segala bentuk ijtihad dan hukum yang dikeluarkan daripada sumber lain selain daripada wahyu tidak boleh dianggap hukum dalam perundangan Islam, kecuali hukum tersebut diakui benar dan tepat oleh Rasulullah S.A.W..
Setelah Rasulullah S.A.W. wafat, tugas melaksanakan ijtihad dan mengeluarkan hukum telah dilakukan oleh beberapa orang mujtahidin dari kalangan sahabat. Mereka melakukan ijtihad dalam perkara-perkara yang tidak dijelaskan kedudukan hukumnya oleh al-Qur’an dan as-Sunnah. Para sahabat R.A. tidak banyak mengalami masalah dalam melaksanakan tanggungjawab ini, kerana mereka merupakan kelompok dan jenerasi yang terdekat kepada Rasulullah S.A.W.. Mereka juga merupakan murid kepada Rasulullah S.A.W. dan mempelajari hukum-hukum syarak daripada Rasulullah S.A.W. sendiri.
ii- Zaman at-Tabi’en.
Pada zaman at-Tabi’en, penyebaran agama Islam mula berkembang dan tersebar keluar daripada semenanjung tanah Arab. Penyebaran ajaran Islam meliputi bandar-bandar besar diluar semenanjung tanah Arab seperti kota Damsyik, Baghdad dan Basrah. Perkembangan ini telah menimbulkan suatu fenomena dan perkembangan baru dalam pelaksanaan pengeluaran hukum syarak. Para zaman ini bermulanya perbezaan pendapat dikalangan mujtahidin dalam menentukan sumber dan kaedah-kaedah umum yang digunakan bagi mengistinbatkan hukum dalam perundangan Islam. Perbezaan pendapat ini timbul disebabkan persekitaran yang berbeza dan tahap ilmu yang dimiliki oleh para mujtahidin.
Pada zaman ini juga, terdapat dua aliran utama dalam menentukan metod asas pembinaan hukum dalam perundangan Islam. Dua aliran utama tersebut adalah :
i- Aliran madrasah ahli al-Hadith.
Aliran ini diasaskan oleh para mujtahidin di Madinah.
ii- Aliran madrasah ahli ar-Ra’yi.
Aliran ini diasaskan oleh para mujtahidin di Iraq.
Perbezaan yang terdapat di antara dua aliran ini sedikit sebanyak telah memberi kesan ke atas pembinaan hukum dalam perundangan Islam. Misalnya, para fuqaha daripada negeri Iraq lebih cenderung untuk memilih al-Qiyas dan al-Maslahah sebagai hujah,apabila tidak terdapat nas syarak atau al-Ijmak. Sementara para fuqaha Madinah lebih cenderung kepada hadith-hadith atau fatwa-fatwa sahabat R.A. sebagai hujah, mereka apabila tidak terdapat nas atau al-Ijmak.
Sungguhpun para fuqaha mempunyai metodologi dan kaedah tersendiri dalam menentukan sumber hukum dalam perundangan Islam. Namun mereka tidak mengumpulkan atau menyusun dasar-dasar yang dibina tersebut secara sistemetik. Kegagalan ini menyebabkan metodologi dan kaedah yang mereka gunakan tidak dapat dijadikan sebagai asas kepada para fuqaha selepas mereka.
iii- Zaman Imam-Imam Mujtahidin.
Pada kurun kedua hijrah, perkembangan pesat yang mengkagumkan dalam pelbagai bidang ilmu-ilmu Islam. Perkembangan yang mengkagumkan ini telah dihiasi dengan kelahiran tokoh-tokoh ilmuan dan cendikiawan Islam yang unggul, seperti Imam Abu Hanifah, Muhammad bin Hassan, Imam Abu Yusof, Imam Malik bin Anas, Imam Muhammad Idris as-Syafi’e dan Imam Ahmad Ibnu al-Hambal.
Para ilmuan ini telah berusaha bersungguh-sungguh untuk menyusun dan membuat penyelidikan terhadap sistem perundangan Islam dengan cara yang lebih teratur dan sistemetik. Mereka juga telah melakukan ijtihad bagi mengeluarkan hukum dalam pelbagai masalah dan perkara yang belum diketahui kedudukan hukumnya sebelum ini. Semua hukum dan fatwa yang telah mereka ijtihadkan ini, telah dikumpulkan dan disusun secara sistemetik oleh mereka sendiri atau murid-murid mereka.
Para mujtahidin juga telah mengariskan dasar dan kaedah perlaksanaan ijtihad dan cara megistinbat hukum syarak daripada nas atau dalil. Kaedah-kaedah ini telah dijadikan sebagai dasar dan panduan khusus kepada mereka dan murid-murid yang mengikuti mereka.
Kadang-kadang terdapat perbezaan dari segi dasar dan kaedah yang digariskan oleh seorang mujtahid dengan mujtahid lain. Namun perbezaan tersebut bukan merupakan suatu perbezaan yang besar yang boleh menggugat asas perundangan Islam. Bahkan perbezaan tersebut boleh dianggap perbezaan yang bersifat juzi’e atau furu’. Misalnya, Imam Abu Hanifah lebih suka memilih untuk beramal dengan fatwa sahabat, walaupun fatwa yang dikeluarkan tersebut tidak disepakati penerimaannya di kalangan para sahabat sendiri. Sementara Imam Malik telah meletakan amalan ahli Madinah sebagai salah satu daripada sumber perundangan Islam.
Imam Syafi’e dan ilmu usul al-Fiqh.
Imam Muhammad bin Idris as-Syafi’e merupakan salah seorang daripada mujtahidin yang dikenal pasti sebagai seorang mujtahid telah berusaha secara bersungguh-sungguh untuk menyusun dan membukukan ilmu usul al-Fiqh. Usaha beliau tersebut telah menghasilkan kejayaan apabila beliau berjaya menyusun dan mengarang sebuah kitab ilmu usul al-Fiqh. Kitab ini dinamakan ar-Risalah (الرسالة).
Kitab Ar-Risalah telah diiktiraf sebagai sebuah kitab ilmu usul al-fiqh yang terawal yang dikarangan dalam sejarah ilmu-ilmu Islam. Kitab ini mengandungi dasar-dasar asas dalam pelaksanaan ijtihad menistinbat hukum-hukum syarak dalam perundangan Islam.
Antara kandungan yang terdapat kitab ar-Risalah adalah :
i- Mengemukakan kaedah-kaedah umum bagi perlaksanaan ijtihad dan metod mengistibatkan hukum yang telah digunakan oleh para sahabat dan ulamak-ulamak terdahulu.
ii- Mengemukakan perbezaan pendapat di kalangan mujtahidin dalam satu-satu masalah dan cara mengeluarkan hukum syarak yang telah dipraktikkan oleh para ulamak. Beliau juga telah membuat kajian dan perbandingan ke atas setiap pendapat yang dikemukakan oleh para ulamak dan memilih pendapat yang paling rajih dan tepat untuk diamalkan.
iii- Mengemukakan kaedah-kaedah umum dan dasar-dasar asas untuk digunakan dalam pembinaan hukum syarak. Kaedah-kaedah akan digunakan sebagai panduan dan asas kepada beliau dan pengikut-pengikut beliau semasa melaksanakan ijtihad.
Selain daripada kitab ar-Risalah, Imam Syafi’e juga telah mengarang beberapa buah kitab dan risalah mengenai ilmu usul al-Fiqh.
Antara kitab dan risalah tersebut adalah ;
i- Kitab “ إبطال الإستحسان “ (Membatalkan hujah al-Istihsan).
ii- Kitab “ جماع العلم “ (Kumpulan ilmu).
Selain daripada Imam Syafi’e, penyusunan dan pembukuan ilmu usul al-Fiqh juga dilakukan oleh para ulamak dan fuqaha lain. Semua karangan ilmiah ini telah dijadikan rujukan dan panduan yang amat berharga kepada para ulamak selepas mereka.
Metodologi penyusunan kitab-kitab ilmu usul al-Fiqh.
Perkembangan pesat dalam proses penulisan dan kajian ilmu usul al-Fiqh telah melahirkan beberapa mazhab dan aliran. Setiap mazhab dan aliran tersebut mempunyai tariqah dan kaedah pembinaan hukumn yang berbeza. Antara tariqah dan metodologi yang terdapat dalam pembicangan tersebut adalah :
1- Tariqah al-Mutakalimin.
Tariqah ini juga menjadi pegangan kepada sebahagian besar daripada ulamak al-Mutakalimin. Para ulamak aliran al-Mutakalimin sering mengunakan hukum logik (ilmu mantiq) dan akal asas kepada kepada kaedah pembinaan hukum al-Fiqh. Kaedah-kaedah usul al-Fiqh yang dibentuk bukan hanya tertumpu kepada kaedah-kaedah asas yang terdapat dalam ilmu usul al-Fiqh, bahkan meliputi kaedah-kaedah yang berkait ilmu-ilmu bahasa Arab dan ilmu-ilmu falasafah.
Antara para ulamak dan karangan-karangan yang telah dihasilkan daripada kelompok tariqah al-Mutakalimin adalah :
i- Abu Husain Muhammad bin Ali al-Basri (meninggal pada tahun 463 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mu’tamad (المعتمد).
ii- Imam Al-Haramaini (meninggal pada tahun 487 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Burhan (البرهان).
iii- Imam Al-Ghazali (meninggal pada tahun 505 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mustasfa (المستصفى).
iv- Imam Fakhruddin ar-Razi (meninggal pada tahun 606 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mahsul (المحصول).
v- Imam Al-Amidi (meninggal pada tahun 631 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Ihkam fi usuli al-Ahkam (الأحكام في أصول الأحكام).
vi- Imam Ibnu al-Hajib (meninggal pada tahun 646 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Mukhtasar (المختصر).
vii- Imam Al-Baidhawi (meninggal pada tahun 685 H). Beliau adalah pengarang kitab Minhaju wusul ila ilmi al-Usul (منهاج وصول الى علم الأصول).
2- Tariqah Hanafiah.
Tariqah Hanafiah merupakan suatu tariqah yang dipelupori oleh ulamak-ulamak mazhab Hanafi. Pembentukan kaedah usuliyyah yang menjadi asas kepada tariqah ini terbentuk hasil daripada kajian yang dilakukan ke atas hukum-hukum furu’ yang telah dikeluarkan oleh imam-imam mujtahid dari kalangan mazhab mereka. Ini bermakna, sumber atau rujukan asas kepada pembentukan kaedah-kaedah usuliyyah adalah hukum-hukum furu’ yang dikeluarkan oleh imam-imam mujtahidin. Proses pembentukan kaedah-kaedah usuliyyah daripada hukum-hukum furu’ terpaksa dilakukan kerana para imam-imam mujtahidin mazhab Hanafi tidak membukukan kaedah-kaedah usuliyyah yang mereka gunakan semasa melaksanakan ijtihad.
Kaedah-kaedah usuliyyah yang dihasilkan ini telah disusun secara sistemetik dan dijadikan sebagai dasar asas kepada proses ijtihad dalam mazhab Hanafi. Mereka juga berusaha bagi mempastikan kaedah-kaedah usuliyyah ini digunakan dengan sempurna dan teratur semasa melaksanakan ijtihad.
Tariqah ini lebih terbatas jika dibandingkan dengan tariqah al-Mutakalimin. Dimana tariqah al-Mutakalimin telah menjadikan kaedah-kaedah usuliyyah yang dibentuk, sebagai suatu asas kepada para mujtahidin untuk melaksanakan ijtihad. Sedangkan kaedah-kaedah usuliyyah yang terdapat dalam tariqah ini terbentuk hasil daripada hukum-hukum furu’ yang dikeluarkan oleh imam-imam mujtahidin mereka. Disamping itu mereka juga menjadikan kaedah-kaedah usuliyyah ini sebagai asas untuk menyokong dan mempertahankan pendapat yang telah dikeluarkan oleh mazhab mereka.
Walaupun tariqah ini hanya terbatas kepada kelompok ulamak daripada mazhab Hanafi, namun tariqah ini telah meninggalkan kesan yang besar kepada perkembangan ilmu fiqh dan perundangan Islam.
Antara ulamak dan karangan yang telah dihasilkan oleh aliran tariqah Hanafiah adalah:
i- Imam Abu Hassan al-Karkhi (meninggal pada tahun 340 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Usul (الأصول).
ii- Imam Abu Bakar al-Razi yang lebih dikenali sebagai al-Jisas (meninggal pada tahun 380 H). Beliau adalah pengarang kepada kitab al-Usul (الأصول).
iii- Imam Abu Zaid ad-Dabusi (meninggal pada tahun 430 H). Beliau adalah pengarang kitab al-Usul (الأصول).
iv- Imam Abi Bakar al-Sarkhi (meninggal pada tahun 482 H). Beliau adalah pengarang kitab kitab Tamhid al-Fusul fi al-Usul (تمهيد الفصول في الأصول).
3- Tariqah al-Mutakhirin.
Tariqah al-Mutakhirin merupakan tariqah yang dipelupori oleh sebahagian para ulamak terkemudian. Tariqah ini terhasil daripada gabungan tariqah al-Mutakalimin dengan tariqah al-Hanafiah. Para ulamak al-Mutakhirin telah menjalankan usaha untuk menyusun kitab-kitab ilmu usul al-Fiqh secara sistemetik. Mereka telah membuat kajian secara terperinci ke atas kaedah-kaedah usuliyyah dan menguatkan lagi kaedah-kaedah tersebut dengan hujah dan dalil. Mereka juga menggunakan kaedah-kaedah usuliyyah ini untuk melaksanakan ijtihad bagi mengeluarkan hukum.
Antara ulamak dan kitab-kitab masyhur yang telah dikarang oleh kelompok ulamak al-Mutakhirin adalah ;
i- Imam Ahmad bin Ali al-Baghdadi (meninggal pada tahun 694 H). Beliau adalah pengarang kepada kitab Badi’e an-Nizam (بديع النظام).
ii- Imam Tajuddin Abdul Wahab yang lebih dikenali sebagai Imam as-Subki (meninggal pada tahun 771 H). Beliau adalah pengarang kepada kitab Jam’u al-Jawami’e (جمع الجوامع)
iii- Imam as-Syaukani (meninggal pada tahun 1255 H). Beliau adalah pengarang kepada kitab Irsyad al-Fuhul (إرشاد الفحول)
vi- Imam Abu Ishak Ibrahim bin Musa as-Syatibi (meninggal pada tahun 780H). Beliau telah mengarang sebuah kitab yang diakui sebagai salah sebuah kitab usul al-Fiqh yang lengkap dan bernilai. Kitab tersebut dinamakan al-Muwafakat (الموافقات).
Sementara pada zaman ini telah lahir beberapa ulamak ilmu usul al-Fiqh yang masyhur. Mereka telah menyusun beberapa buah kitab usul al-Fiqh dengan menggunakan bahasa dan pendekatan yang mudah untuk difahami dan senang dibaca. Kitab-kitab ini menjadi rujukan dan asas kepada ulamak semasa untuk digunakan dalam proses mengistinbatkan hukum.
Antara ulamak dan kitab ilmu usul al-Fiqh yang masyhur pada zaman ini adalah ;
i- Kitab tashil al-Wusul ila ilmi al-Usul (تسهيل الوصول إلى علم الأصول) yang dikarang oleh Ustaz Muhammad Abd. Rahman al-Mahlawi (meninggal pada tahun 1920 M).
ii- Kitab usul al-Fiqh yang dikarang oleh Ustaz Muhammad al-Khadri (meninggal pada tahun 1928 M)
iii- Kitab usul al-Fiqh yang dikarang oleh Ustaz Muhammad al-Khadri (meninggal pada tahun 1928 M).
iv- Kitab usul al-Fiqh yang dikarang oleh Ustaz Abdul Wahab Khalaf (meninggal pada tahun 1955 M)
v- Kitab usul al-Fiqh yang dikarang oleh Ustaz as-Syeikh Muhammad Abu Zahrah (meninggal pada tahun 1974 M)
vi- Kitab usul al-Fiqh yang dikarang oleh Ustaz Dr. Wahbah az-Zuhaili.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan